In 1991 schreef stadsecoloog Geert Timmermans het boek 'Haring in het IJ'. Hij hoopte toen dat er in de toekomst in de grachten gezwommen kon worden. Zijn opmerking werd destijds met enige hoon ontvangen, maar hij kreeg wel gelijk. “De waterkwaliteit is tegenwoordig gewoon goed,” vertelt Geert Timmermans. “In ieder geval stukken beter dan pakweg dertig jaar geleden. De jaarlijkse City Swim geeft wel aan dat er in de grachten veilig gezwommen kan worden.”

Een belangrijke stap naar zwemwater werd ruim vijftien jaar geleden gezet. De rioolwaterzuivering van de Amstel werd naar het Westelijk Havengebied verplaatst. Hierdoor stroomt het zuiveringsafvalwater niet meer via de Amstel de grachten in, maar wordt het polderwater. Een andere mijlpaal was in 2018. De laatste woonboten zijn toen op het riool aangesloten.

Heel goed eetbaar

Wat tegenwoordig opvalt, is de hoge biodiversiteit van de grachten, het IJ en de Amstel. In het IJ zwemt zalm, paling, haring, zeeforel, baars, brasem, kabeljauw, zeeprik, snoekbaars. En in de grachten en Amstel baars, snoek, blankvoorn en zelfs de zeldzame rivierdonderpad ontbreekt niet. Hengelaars zijn in het Amsterdamse weer overal te zien.

“Ik eet regelmatig zoetwaterwissen uit Amsterdams water,” vertelt ecoloog Timmermans. “Ze zijn heel goed eetbaar. Mijn favorieten zijn karper, baars en snoekbaars. Zoetwatervis wordt in Nederland amper gegeten. We zijn het niet gewend, eten liever zoutwatervis. Misschien komt het ook dat zoetwatervis over het algemeen wat meer graten heeft.”

Pont op het IJ

De positie van het Amsterdamse water is fascinerend, legt de stadsecoloog uit. “Het IJ is de migratieroute van veel vis. Als je met de pont over het IJ vaart, wordt dat mooi duidelijk. Het IJ is daar wel vijftien meter diep. De onderste laag (5-8 meter) bestaat uit zout water en de bovenste laag (5-7 meter) is zoet. Zoutwater is zwaarder dan zoetwater. Waar zout en zoet elkaar ontmoeten krijg je brak water. Elke laag heeft zo zijn eigen soort. In de bovenste laag zwemt bijvoorbeeld snoek. In de onderste laag makreel, schol, zalm, zeeforel, tong. In het brakke deel bot en brakwatergrondel.”

Wonderlijke reis paling

Wat Timmermans ook boeiend vindt, is dat het Amsterdamse water deel uitmaakt van het mondiale water. “Ik vind de cycli van zo'n glasaal heel leuk. Die glasaal wordt geboren in de Sargassozee, zo'n 6000 kilometer hier vandaan. En dan trekken ze in zo'n twee jaar naar Europa, onder meer Nederland, om daar volwassen te worden. Via de sluis van IJmuiden zwemmen ze door het Noordzeekanaal, het IJ en via het grachtensysteem, de Amstel naar het achterland. Daar blijven ze tot ze tien, vijftien jaar oud zijn. Vervolgens zwemt paling diezelfde weg weer terug, 6000 kilometer, om daar te paaien en uiteindelijk te overlijden. En dan begint de cycli weer in de Sargassozee. Door paling heeft het Amsterdamse water contact met de Golf van Mexico en de Bermudadriehoek.”

Visstenen

Er kan nog wel wat verbeterd worden aan het stadse waterleven. Waterplanten in de grachten hebben het moeilijk door het vele bootverkeer. “Door het varen wordt het slib in de gracht 'opgewerveld' en dat betekent dat je geen doorzicht meer hebt in het water. Waterplanten hebben zonlicht nodig.” Waterplanten trekken vissen aan, vooral de kleine soorten. Ze kunnen zich daar goed tussen verstoppen en eitjes afzetten. Waterplanten zorgen ook voor insecten.

Bij de kadevernieuwingen worden nu bovengronds onder meer een muurvaren biotoop aangebracht en onder water speciale visstenen in de kademuur toegepast. “Visstenen hebben een constructie met heel veel gaten en openingen waarin kleine vissen zich kunnen verbergen voor grote vissen. Bij de onlangs geopende fietsstalling aan het IJ hebben we ze aan de zijkant aangebracht. Alle kades die worden vernieuwd krijgen nu standaard visstenen.”

Spa Blauw uit gracht

Heeft de stadsecoloog nog wensen? Geert: “Ik zou het prachtig vinden als al het grachtwater verandert in drinkwater. Dus nog een ambitie hoger dan zwemwater. Dat je in de toekomst gewoon uit de grachten kan drinken, zoals een glas Spa Blauw. Ja, ik denk wel dat het mogelijk is. Heel vroeger, in bijvoorbeeld 1100, kon je ook uit de Amstel drinken. Daar komen natuurlijk wel flinke inspanningen bij kijken. Dan moet je alle vervuilingen wegnemen, zoals het afvalwater niet meer lozen en medicijnresten uit het afvalwater halen. Dat kan! Het is natuurlijk een keuze. Die we met ons allemaal moeten maken.”