Slechtvalken op het Rijksmuseum "Ze kunnen je zo verrassen"

De lente hangt in de lucht. Op de populaire site 'Beleef de lente' kan je weer cam-beelden zien van allerlei broedvogels. Vorig jaar trok de site ruim een miljoen unieke bezoekers. Erg populair waren de slechtvalken op het Rijksmuseum. Ook dit seizoen kan je de nestkast in de linkerklokkentoren weer zien.

Rijks-cam

"Op het Rijksmuseum is een nieuwe slechtvalk opgedoken, een mannetje," vertelt Paul Marcus van de Vogelwerkgroep Amsterdam. "Die heeft de toko blijkbaar overgenomen. Deze slechtvalk was in 2020 nestjong in Leeuwarden. De eerste waarneming van dit mannetje is door mij gedaan." Marcus bestudeert de roofvogels al ruim twintig jaar in de stad en omgeving. Wie de Rijks-cam bekijkt, zal zien dat het mannetje sinds kort gezelschap heeft gekregen van een vrouwtje met een zilverkleurige ring om haar rechterpoot.
De slechtvalken zoeken de linkertoren van het Rijksmuseum al sinds 2020 op. Vorig jaar werd daar door een paartje drie jongen grootgebracht. Onder de grote klok met bel, tussen twee beelden, bevindt zich een nestkast. Met een verrekijker kan je die aan de voorkant goed zien. Enkele jaren geleden sloegen die twee beeldfiguren nog ieder uur op de bel, maar om de slechtvalken niet te laten schrikken heeft het museum die beelden uitgeschakeld.

Westertoren

Drie jaar geleden was het groot nieuws dat slechtvalken op het Rijks voor het eerst broedde. Eerder had dat paartje nog de Westertoren verkend. Daar zagen vogelspotters dat de slechtvalken zich steeds een ongeluk schrokken als de klokken werden geluid. "Die toren zal voor de vogels vooral een zitplaats zijn," zegt de slechtvalk-kenner. "Maar het is ook best mogelijk dat zich daar een nieuw paartje heeft gevestigd."

Unieke kansen

Ruim vijftig jaar geleden was de slechtvalk in Nederland uitgestorven. Paul Marcus: "De mens is de grootste vijand van de slechtvalk. Roofvogels kunnen heel slecht tegen pesticiden, het gebruik van insectenverdelgers in de landbouw, onder andere DDT. Ook werd er flink op ze je gejaagd, werden ze afgeschoten omdat ze postduiven eten. De vele hoge gebouwen in de stad bieden de slechtvalken tegenwoordig unieke nieuwe kansen. Die beschouwen ze als een soort klif. Slechtvalken broeden vaak op kliffen. Voedsel is er in stad in overvloed. Ze pakken ongeveer alles wat er over de stad vliegt."

140 paren in Nederland

Niet alleen op het Rijksmuseum broeden slechtvalken. In Nederland zijn naar schatting zo'n 140 paren. "Het kunnen er ook wel 200 zijn, dat is heel moeilijk te achterhalen. In Amsterdam kom ik tot ongeveer acht territoria, het wisselt. In Slotervaart is een uitgebreid gebied. Ze zitten op de hoge gebouwen van de Omval, zoals de Mondriaantoren, en bij het Rembrandtpark. Op de Zuidas is op het ABN AMRO-gebouw een kast met cam. In die buurt zijn ze al bezig, heb ik gezien. Verder bevindt zich bij het Afvalenergiebedrijf,een kast, dat gaat goed." Kijk voor de details en de overige 193 vogelsoorten in Amsterdam naar de fraaie interactie kaart
"Oh ja, dat is een heel aardige anekdote over het afval-energiebedrijf. De meeste jongen die voor het eerst vliegen doen dat een klein stukje en keren dan terug. Maar een jaar of wat geleden maakte een AEB-jong eind mei op de eerste of tweede dag van het uitvliegen een enorme vlucht. We waren dat jong kwijt en ineens zagen we hem op de webcambeelden van ABN AMRO. Door een harde noordwestenwind was het valkje elf kilometer verder terechtgekomen. Op het bankgebouw was ook een nest en de ouders voerden dat nieuwe jong gewoon. Daar werd helemaal niet moeilijk over gedaan. Het is zelfs mogelijk dat-ie de andere jongen een beetje opzij heeft gedrukt. Want ze zijn echt heel brutaal."

Snelle jagers

Paul Marcus kijkt zelf weinig naar de slechtvalk-cams. Hij spot de roofvogels in de stad en natuur liever met zijn eigen telescoop en fototoestel. "Slechtvalken weten je zo te verrassen. Ze zijn heel snelle jagers en kunnen in het vrije luchtruim wel snelheden van 300 kilometer per uur bereiken. Slechtvalken zijn de snelste roofvogels ter wereld. Ik vind het fascinerend dat ze prooien kunnen vangen ter grootte van een goudhaantje of zelfs een gans. Ik heb zelf gezien dat een slechtvalk in de Oostvaardersplassen een brandgans ving. Hij gaat er gewoon bovenop zitten en dwingt dat beest te landen. Helaas werd dat eetfeestje voor de slechtvalk al snel verstoord door de komst van vier zeearenden.'

Vechten

"Ze vangen ook vleermuizen en gierzwaluwen. Dat is heel knap. En dan die gekke gevechten die slechtvalken onderling voeren. In 2010 zag ik hoe een vrouwtje, dat op de Centrale Hemweg broedde, werd verjaagd door een ander vrouwtje. Dat gevecht ging uren door. Af en toe zaten ze in de lucht met de klauwen in mekaar. Het leek soms of ze bijna op A10 terechtkwamen. Ze kunnen onderling enorme strijd leveren."

Het mannetje en vrouwtje werken soms ook samen tijdens de jacht. "Bij de Hemweg zag ik ze op een postduif jagen, tussen de gebouwen. Een duif kwam vrij hoog aangevlogen. Toen hij het mannetje signaleerde, liet de duif zich snel vallen om veilig te zijn tussen de gebouwen. Want onder de daklijn haken slechtvalken al snel af. Maar deze keer vloog het vrouwtje vrij laag, tussen de gebouwen. Ja, die samenwerking bij de jacht zie je vaker bij roofdieren, zoals bij Orka's.'

Geluiden

Marcus herkent de geluiden van slechtvalken. "Als ze een grote roofvogel zien of een kat willen verjagen hoor je de alarm-roep. Enorm hard. De jongen in het nest zetten dan een gigantische keel op, dat is ongelooflijk. Ze hebben een specifieke roep als ze elkaar begroeten, ook als ze een vreemde soortgenoot zien. Dat geluid lijkt op dat van een koord dat tegen een vlaggenmast slaat. Tijdens het broeden, als het mannetje al een tijdje op de eieren zit, kan hij, als hij het vrouwtje weer in de verte ziet, een soort bedelgeluid laten horen. Dat klinkt heel klagelijk."

Vijanden

Wie zijn de natuurlijke vijanden van slechtvalken? "Andere slechtvalken, haviken, steenarenden en uiteraard de mens. Er wordt nog steeds af en toe clandestien op slechtvalken gejaagd en geschoten. Wat dat betreft is de mens weer de grootste vijand van de slechtvalk."